Phong tục lễ Tết truyền thống ở Quảng Bình

Có thể nói rằng, phong tục lễ Tết truyền thống là một nét văn hóa rất đặc sắc Việt Nam. Nó phản ánh được nhiều bình diện, nhiều dạng thức văn hóa, thể hiện được những giá trị, truyền thống tốt đẹp của con người Việt Nam qua bao thế hệ sinh sống. Trong những ngày cuối cùng của tháng Chạp hàng năm, mọi người từ miền xuôi cho tới miền ngược, từ ven biển, đồng bằng cho tới vùng cao, từ nông thôn cho đến thành thị. Tất cả đều chung nhau trong một bầu không khí an lành - bầu không đón Tết Nguyên Đán. 
 

    Quảng Bình với những đặc điểm thiên nhiên đa dạng, với lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước từ khi là "phên dậu" phía Nam của nước Đại Việt, là địa đầu của cuộc chiến Trịnh - Nguyễn phân tranh, là chiến tuyến Bắc- Nam trong chiến tranh chống đế quốc Mỹ... Nơi đây ghi nhận nhiều dấu ấn lịch sử quan trọng, là nơi phân chia, hội tụ của nhiều nền văn hóa. Do vậy, sự biến đổi và phát triển của văn hóa của vùng đất này cũng diễn ra rất phong phú. Vì thế, tìm hiểu "Phong tục lễ Tết truyền thống ở Quảng Bình" sẽ góp phần làm sáng tỏ nét đẹp văn hóa của vùng đất Quảng Bình. Đồng thời làm nổi bật lên giá trị nhân văn trong phong tục, tập quán Quảng Bình. Đây chính là vấn đề tôi muốn đề cập tới các bạn đọc. Phạm vi khảo sát của vấn đề tôi tham khảo trong cuốn sách "Quảng Bình thắng cảnh và văn hoá" do Trần Hoàng chủ biên, Nhà xuất bản Lao động 2007.

 

Phong tục là những thói quen ăn sâu vào đời sống xã hội từ lâu đời, được đại đa số người Việt thừa nhận và làm theo (phong - gió; tục - thói quen; phong tục là thói quen lan rộng ). Theo Hoàng Quốc Hải trong Văn hóa phong tục thì phong tục là quy ước của cộng đồng về các mặt ăn, ở, giao tiếp, ứng xử. Từ đó nảy sinh ra các tập tục về tín ngưỡng và cao hơn là nghi thức về tôn giáo. Phong tục là thói quen, tục lệ đã ăn sâu vào đời sống xã hội, được mọi người công nhận và làm theo. Theo nghĩa Hán Việt thì "phong" là lối sống: phong hóa, phong tục, phong thổ. Tục là thói cũ: phong tục, là thói có nhiều người theo: thông tục. Như vậy, phong tục là thói quen, nếp sống lan truyền, phổ biến trong dân chúng. 

Trải qua nhiều thế hệ sinh sống trên mảnh đất này, cư dân Quảng Bình hình thành nên nhiều phong tục độc đáo.

          Thờ cúng là nét đẹp văn hoá của người Việt hình thành từ bao đời nay. Phong tục thờ cúng của cư dân Quảng Bình thể hiện ở ba hình thức. Tục thờ vong linh người đã khuất; thờ thần linh; thờ cúng ở đình làng (thiên thần và nhân thần). Tục thờ cúng ở miền xuôi lại khác miền ngược, ở vùng làm nông nghiệp khác vùng ngư nghiệp...Ngoài phong tục thờ cúng trong sinh hoạt hàng ngày cũng hình thành nhiều phong tục khác như: phong tục cưới hỏi, sinh đẻ, ma chay...Đặc biệt ở Quảng Bình còn có tục khuyến học. Các làng văn vật nổi tiếng ở Quảng Bình có tục lệ khuyến khích con em làng mình vượt khó học tập. Nhiều làng quê văn vật đã xuất hiện và ghi nhận từ lâu đời: Sơn - Hà - Cảnh - Thổ / Văn - Võ - Cổ - Kim. Đây là tám làng quê sinh ra những văn nhân xuất thế. 

          Có thể nói rằng Quảng Bình là tỉnh có truyền thống lịch sử lâu đời, là mảnh đất tuyến đầu của hai quốc gia Đại Việt và Chiêm Thành, lại là nơi giới tuyến phân chia giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài. Thiên nhiên dù hùng vĩ, đẹp đẽ nhưng khí hậu khắc nghiệt, nhiều đồi núi, đất nhiều vùng cát sỏi, lại nằm trong địa thế tranh chấp giữa hai quốc gia Việt- Chăm, sau này là hai thế lực chính trị Trịnh- Nguyễn. Con người nơi đây phải kiên cường, gan góc mới vượt qua những thử thách đầy gay go. Các đặc điểm trên tạo nên những giá trị văn hoá truyền thống của con người Quảng Bình

          Tết truyền thống hay gọi là Tết Nguyên Đán do chữ Tiết (tức tiết khí,) mà ra, ở đây có nghĩa là lễ hội hằng năm ; Nguyên là bắt đầu và Đán là buổi sáng mai. Như thế Tết Nguyên Đán chính là ngày lễ hội mở đầu cho một năm mới. Từ ngàn xưa, cha ông ta tính thời gian theo sự vận hành của Mặt Trăng. Mỗi tháng bắt đầu vào một ngày của tuần trăng mới. Mỗi năm bắt đầu sau mười hai tuần trăng như thế, nó mở đầu cho một mùa xuân mới, mùa cây cối xanh tươi, đâm chồi nảy lộc. Vào dịp khởi đầu của một năm tất cả mọi người đều vui mừng, hoan hỉ chào đón năm mới. 

 
          Quảng Bình cũng giống như nhiều vùng quê khác của đất nước ta người dân đã sữa soạn cho ngaỳ Tết bắt đầu từ tháng Chạp (tháng 12 âm lịch). Công việc đầu tiên phải làm là người dân thường đi dãy cỏ, đắp đất, sửa sang lại phần mộ ông bà tổ tiên, những người thân trong gia đình đã khuất. Công việc "xủi mả" hay còn gọi là chạp mả được tiến hành theo từng gia đình và đôi khi cả dòng họ phải làm cho tới ngày 30 Tết.

              Tiếp đến là người dân Quảng Bình cúng ông Táo (hay còn gọi là Tết ông Táo). Theo quan điểm của người Việt thì ông Táo là người ghi chép tất cả những gì con người làm trong năm và báo cáo với Ngọc Hoàng. Ông Táo được cúng vào ngày 23 tháng Chạp Âm lịch hàng năm. Lễ cúng của người dân ngoài hương, nến, hoa quả, vàng mã còn có hai mũ đàn ông, một mũ đàn bà và con cá chép, cá chép sẽ đưa ông Táo vượt qua Vũ Môn để lên Thiên đình gặp Ngọc Hoàng. Qua lễ rước ông Táo người dân Quảng Bình mong muốn năm mới gia đình sẽ gặp nhiều may mắn, hạnh phúc.

          Trong những ngày gần Tết, con cháu trong gia đình dù có đi làm ăn xa cũng phải trở về quê hương để đoàn tụ với gia đình, kính cẩn thắp nén hương cho ông bà tổ tiên để mong cho năm mới gia đình được hạnh phúc, ấm no.. Đây cũng là dịp để bà con, anh em, con cháu quây quần bên nhau để cùng ôn lại lịch sử công đức của tổ tiên, ông bà, và nhắc nhở, động viên nhau trong công việc làm ăn cũng như vấn đề học hành. Từ đó phát huy truyền thống tốt đẹp của gia đình, dòng họ mãi mãi khắc ghi, làm theo.

          Cùng với việc chạp mả là công việc sắm sửa cho ngày Tết. Ngày Tết ở Quảng Bình người dân tấp nập mua sắm, chuẩn bị rất chu đáo. Nhà nào cũng lo chuẩn bị gạo nếp, mua đậu xanh để gần đến ngày gói bánh chưng, bánh tét. 

 

         

   Họ còn muối dưa hành vào đầu tháng này, bên cạnh đó người dân còn đi chợ sắm sửa những vật dùng cho ngày Tết: Đó là chọn những con gà, bó hương, bánh mứt, rượu... để cúng ông bà vào đêm giao thừa. Bên cạnh đó là việc sửa sang đình làng và sắp đặt lại bàn thờ ông bà tổ tiên. Người dân lau chùi các vật trên bàn thờ, các đồ đồng thì đem đi đánh bóng. Án thư, mâm quả đều đem đi rửa sạch. Bên cạnh đó còn có cả câu đối đỏ. Bàn thờ được chùi rửa và còn được trang trí cả hoa, và bỏ thêm quả. Nhà nào nhà nấy cũng lo lau quét nhà cửa, trang hoàng lại trong nhà mình được sạch đẹp hơn. Đường thôn, ngõ xóm quét dọn sạch sẽ, phong quang. Dân các làng biển ở Quảng Trạch còn gánh cát về rải khắp đường, khắp ngõ. Chợ làng, chợ huyện, rộn ràng được mở ra. Chợ phiên 26- Ba Đồn, chợ bến Đồng Hới (họp ở xóm Câu) là những phiên chợ lớn, rất nhiều hàng hoá, tấp nập người mua sắm. Ngoài những hàng lương thực lúa gạo, khoai sắn, hàng lâm sản, hải sản chợ nào cũng đầy đủ vải vóc, áo quần, hoa quả, bánh kẹo và đồ chơi Tết. Nhìn vào buổi chợ chúng ta sẽ bắt gặp một điều đặc biệt là những em nhỏ đang cùng với mẹ, hoặc được chị mua cho những chiếc áo quần mới, hay con tu huýt bằng đất nung đủ màu....Chợ Tết ở Ba Đồn hay chợ Đồng Hới không những là nơi để mua bán, trao đổi sản phẩm mà ở đây còn là nơi diễn ra các hoạt động văn hoá, văn nghệ rất vui tươi, rộn ràng. Nào là các trò chọ gà, hát bài Chòi, bài Thai, hát nhà trò.... thu hút nhiều người tham gia, cổ vũ làm tăng thêm không khí náo nhiệt của buổi chợ.

          Do quan niệm cả năm làm việc vất vả, đến ngày Tết là để vui chơi, hưởng thụ, thắt chặt thêm tình cảm gia đình, làng xóm. Công việc chuẩn bị cho việc ăn Tết, các gia đình thường mua sắm, chế biến các món ăn, các loại bánh mang đặc sắc của mỗi vùng trong tỉnh. Vùng ở Tuyên Hoá, người dân hay làm bánh dì bánh ít. Đây là một loại bánh được làm từ bột gạo kèm theo nhân đậu xanh hoặc nhân thịt, sau đó hấp lên. Những người dân ở các huyện như Quảng Ninh, Lệ Thuỷ thường làm bánh gạo, bánh xoài, mứt... nguyên liệu được lấy từ sản phẩm nông nghiệp của vùng làm ra. Vùng biển Quảng Bình hay làm bánh dừa (bánh dùng lá dừa để gói) ngoài ra họ còn làm thêm cả cá chuối từ quả chuối qua công đoạn sao sấy, phơi khô, chế nước lèo từ trái cây....    

      Đặc biệt nhà nào cũng chuẩn bị một nồi cá kho tuỳ theo nơi ví như vùng biển thì có cá biển ngon là cá thu, cá thiều, cá buôi....vùng đồng bằng thì có cá quả, cá trắm, cá gáy... Đây được xem là một món ăn quen thuộc trong cơ cấu bữa ăn hằng ngày nhưng trong ngày Tết vẫn được xem trọng vì trong cuộc sống bình thường, trên quan điểm "ăn chắc mặc bền" người Quảng Bình lấy cơm rau, cơm cá, cơm nước mắm làm bữa ăn chính. Bữa ăn nào có cá đối với họ là một bữa ăn ngon và sang trọng.

          Những công việc cuối cùng của việc chuẩn bị trước Tết là dựng cây nêu trước nhà. Cây nêu là một cây tre cao khoảng 5- 6 mét. Ở ngọn thường treo nhiều thứ (tùy theo từng điạ phương trong tỉnh) như vàng mã, bùa trừ tà, cành xương rồng, bầu rượu bện bằng rơm, hình cá chép bằng giấy (để Táo quân dùng làm phương tiện về trời), giải cờ vải tây, điều (màu đỏ), đôi khi người ta còn cho treo lủng lẳng những chiếc khánh nhỏ bằng đất nung, mỗi khi gió thổi, những khánh đất va chạm nhau tại thành những tiếng kêu leng keng nghe rất vui tai... Người dân Quảng Bình tin rằng những vật treo ở cây nêu, cộng thêm những tiếng động của những khánh đất, là để báo hiệu cho ma quỷ biết rằng nơi đây là nhà có chủ, không được tới quấy nhiễu...Cây nêu cũng chính là dấu hiệu báo rằng ngày Tết đã đến.

      Ngoài ra một số vùng ở Quảng Bình có tục tắm tất niên bằng lá thơm mang ý nghĩa gội rửa những gì bụi bặm, xui xẻo của năm trước và để bước vào một năm mới với mong muốn sức khoẻ bản thân luôn khoẻ mạnh, sạch sẽ, mới mẻ. 

Ngày Tết của người Quảng Bình không thể thiếu câu đối, bánh chưng. Nhà nào dù nghèo hay giàu cũng phải gói được vài cặp bánh chưng, có được ít nhất một cặp câu đối Tết. Trên bàn thờ bao giờ cũng có một nải chuối cau. Nải chuối cau tượng trưng cho bàn tay của ông bà, tổ tiên che chở, phù hộ cho gia đình mình. Bên cạnh nải chuối là bánh chưng. Bánh chưng là thứ bánh không thể thiếu trên bàn tờ gia tiên. Bánh chưng tượng trưng cho mặt đất, cho tấm lòng hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, tổ tiên. Hai bên bàn thờ gia tiên là cặp câu đối Tết thường có màu đỏ hoặc vàng. Câu đối do chủ nhà chọn mua hoặc thuê người viết, thường có nội dung nói về công ơn sinh thành của cha mẹ, về đất nước, về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, thanh bình..

 Phần lễ Tết của người Quảng Bình được thể hiện long trọng. Chiều 30 Tết sau bữa cỗ đón tất niên, các gia đình quây quần bên nhau cùng trò chuyện, chơi bài hoặc nấu bánh....Tết thực sự bắt đầu khi chiêng trống ở đình làng nổi lên báo hiệu giờ giao thừa đã đến. Lúc này tất cả mọi thứ như hoa quả, bánh chưng, bánh tét, gà lễ, kẹo bánh, rượu thuốc.....đều được đặt lên bàn thờ tổ tiên.   Những người đúng đầu trong gia đình tiến hành thắp nhang kính cẩn vái lạy trời đất, tổ tiên, ông bà đã về chung vui trong Tết với con cháu. Họ trình bày truớc vong linh những việc đã làm trong năm qua, những việc chưa làm được và cầu mong sang năm mới trời đất, tổ tiên, ông bà phù hộ độ trì cho con cháu khoẻ mạnh, gặp nhiều may mắn, ăn nên làm được, mùa màng bội thu, con cái học hành thật tốt.... Ở làng biển Cảnh Dương (Quảng Trạch) vào giờ giao thừa có tục đi lấy lửa từ đình làng về. Người dân đồn rằng: Ngọn lửa thiêng của làng sẽ mang lại cho mỗi gia đình sự ấm no, hạnh phúc và vì thế người ta hết sức trân trọng, gìn giữ ngọn lửa lấy được đem về nhà mình và cho nó không bị tắt trong suốt ba ngày Tết. Có lẽ chính vì điều này mà người Quảng Bình có tục kiêng xin lửa ngày đầu năm. Một số nơi ở Quảng Bình, sau khi giao thừa xong người ta đi hái lộc đầu năm với mong muốn mình sẽ gặp được nhiều điều may mắn trong năm tới. 

Những điều kiêng cự nhất trong những ngày Tết của người dân Quảng Bình thường là không nên nói tiếng to lớn, la hét, con cái không được khóc lóc nói điều xấu, hay là không quét nhà vào sáng mồng một, chuyện mượn tiền của người khác... Đặc biệt là kiêng đi chúc Tết vào sáng mồng một Tết nếu không được gia chủ mời vì sợ rằng mình sẽ mang đến điều không tốt đẹp cho chủ nhà trong năm mới. Theo phong tục xông đất, người đầu tiên bước vào nhà ai trong ngày mồng một Tết chính là người quyết định đem lại sự may mắn hoặc xui xẻo cho gia đình ấy trong cả năm. Vì thế đa số người đi xông đất là những người làm ăn phát đạt, gặp nhiều may mắn, nhẹ vía và là bà con thân thích trong gia đình, dòng họ được chỉ định trước...

Sáng mồng một, nguời dân Quảng Bình thường đi thăm hỏi ông bà, cô chú bác, anh em bên ngoại bên nội, tiếp đến là thăm thầy giáo cũ. Mọi người tặng quà cho nhau và chúc nhau những lời chúc tốt đẹp đầu năm, sau đó mới đến là thăm hỏi bạn bè, láng giềng. Ngoài những lời chúc thì người dân thường đề cập đến chuyện làm ăn, buôn bán, học hành qua đó để trao đổi kim ngiệm với nhau, giúp nhau trong cuộc sống sắp tới....

Thành ngữ Việt Nam có câu "đói giỗ cha, no ba ngày Tết". Tết đến, dù nghèo khó đến đâu thì người ta cũng cố vay mượn, xoay xở để có đủ ăn trong ba ngày Tết sao cho "trẻ có bát canh, già được manh áo mới". Vì vậy mà người dân Quảng Bình cũng thường gọi là "ăn Tết". Dân làng biển, ngày Tết dù không sang trọng như chốn kinh kỳ, mâm cỗ Tết của người dân vùng biển vẩn đậm đà nhiều hương vị, mang nhiều sắc thái địa phương, đa dạng, phong phú về các loại thức ăn chế biến từ cá, tôm, cua, mực....

"Tết về câu đối, bánh chưng

Chẳng ham giò, chả, chỉ "ưng" ngứa choè"

Ngoài cơm, cá thường lệ ngày Tết ở Quảng Bình còn có: Bánh truyền thống: bánh chưng, bánh dầy, bánh tét...Đây cũng là các loại bánh đặc trưng cho phong tục ăn uống ngày Tết ở Việt Nam. Bánh chưng và bánh dầy còn được gắn với các sự tích cổ của các vua Hùng, tổ tiên của người Việt.

Cỗ Tết: dịp Tết người Quảng Bình thường tổ chức ăn uống, gọi là ăn cỗ. Các món cỗ trong nhiều gia đình có thể có nem rán, xôi gấc, xôi đỗ, thịt gà, nộm, dưa hành muối...

          Mứt Tết và các loại bánh kẹo khác để thờ cúng, sau đó dọn ra để đãi khách. Mứt có rất nhiều loại như: mứt gừng, mứt bí, mứt dừa, mứt mít, mứt khoai...

Kẹo bánh thì đa dạng hơn như: Kẹo bột, kẹo dồi, kẹo vừng (mè), kẹo dừa, kẹo cau, bánh chè lam... Ngoài ra, Tết còn có hạt bí....

Thức uống ngày Tết phổ biến nhất ở Quảng Bình vẫn là rượu. Các loại rượu mang hương vị của vùng miền như rượu trắng ở Võ Xá, rượu dâu Thuận Lý... thường được dùng và đã đi vào tục  ngữ ca dao:

"Nam sâm Bố Trạch

Cua gạch Thanh Khê

Sò nghêu Quán Hàu

Rượu dâu Thuận Lý"

 Bên cạnh ấy là người ta thường dùng nước chè xanh. Người dân thường nói với nhau rằng "Mạnh vì gạo, bạo vì chè" là bởi thế.

          Những ngày Tết, người dân thường kéo nhau ra đình làng, sân chùa dự lễ hội. Nhiều làng đã tổ chức "rước thần du xuân" Lễ rước cổ, cổ gà, cổ bánh thực sự là những mâm cổ cao sang, được làm hết sức chu đáo và tỉ mỉ với sự tài hoa của người nội trợ. Đó là xôi nấu trăm hạt nở như một, gà luộc đến mức không có một vết rạn nhỏ, bánh làm hàng chục thứ, phong phú về loại bánh. Từ bánh ngọt đến bánh mặn, đủ món đủ loại. Qua đó để ta thấy rằng, người dân Quảng Bình chuẩn bị việc cho lễ cúng thần đặc biệt hết sức coi trọng. Tuỳ mỗi làng, mỗi vùng mà người ta tổ chức những trò vui khác nhau trong dịp Tết. Ở huyện Lệ Thuỷ và huyện Quảng Ninh thì thường hay tổ chức đua thuyền trên sông Kiến Giang, sông Nhật Lệ, hay trò chơi đu, hát bài Chòi đến chọi gà.

                            Đua thuyền trên sông Kiến Giang
       Ở Bố Trạch có trò đánh cù, huyện Quảng Trạch có tró chơi đánh cờ người, nấu cơm, thi cơm cần, v.v... Trò vui nào nào cũng thu hút đông đảo người dân tham gia và hơn hết là mang tính văn hoa cao. Đặc biệt ở Quảng Bình có "lục niên canh độ" là hội bơi trải trên sông Nhật Lệ. Lễ hội này thường có bốn làng tham gia: Động Hải, Hà Thôn, Phú Đại, Cửa Thôn. Lúc hội đua đến lúc quyết liệt thì nhịp mõ khẩn trương, với tiếng hô "huơ.. huơ ...  huơ ...hò..hụi...". Vào ngày cuối cùng của ngày hội người ta tổ chức lễ buông phao nhằm tưởng nhớ những người tử nạn trên sông nước. Các trải lướt từ từ và đồng thanh cất lên một điệu hát trầm buồn:

"Ôm... phao... phao... mà ...về...

Ôm... phê... phê... mà... vào..."

           Đó là những tiếng hò, tiếng hát xuất phát từ cảnh gặp nguy hiểm trên biển cả. Đó như là tiếng kêu cứu, là lời trăn trối cuối cùng của người chịu chết nhường phao lại cho người thân "cố gắng ôn chặt lấy phao" mà về với gia đình. 

      Lễ hội này xuất phát từ ước vọng rèn luyện sự nhanh nhẹn, tháo vát, khéo léo, rèn luyện sức khoẻ và khả năng chiến đấu. Lễ hội mang tính chất tâm linh, giải trí nhưng chứa đựng tư tưởng nhân văn sâu sắc.

     Trong những ngày Tết có một hoạt động ở các làng quê Quảng bình rất được chú ý. Đó là những hoạt động mang tính chất nghi lễ nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, thương nghịêp. Nguời miền núi ở huyện Tuyên Hoá và  huyện Minh Hoá có lễ "khai sơn" , người làm ruộng có lễ "khai mương", lễ "xuống đồng" ở một số vùng Lệ Thuỷ, Quảng Ninh, lễ "xuất hành" của những người đi biển và lễ "mở hàng" của những người dân buôn bán ở chợ Ba Đồn và chợ Đồng Hới. Tất cả những nghi lễ này đều mang ý nghĩa cầu xin thần linh phù giúp cho việc làm ăn của mọi nhà gặp nhiều thuận lợi và thu gặt kết quả cao. Đó cũng chính là ước vọng tha thiết, chân thực của những con người suốt đời mình lam lũ, vất vả, khó nhọc để làm ra thành quả lao động phục vụ cuộc sống xã hội.

     Tuỳ theo điều kiện gia đình mà lễ hạ nêu (hay còn gọi là lễ đưa ông bà về nhà cũ) diễn ra sớm hay muộn. Tuy nhiên do đặc trưng nghề nghiệp và cuộc sống người dân còn gặp nhiều khó khăn nên lễ hạ nêu của người dân Quảng Bình thường diễn ra sau ngày 3 Tết. Ngưòi dân với tấm lòng thành nên có gì thì dâng cúng lên trời đất, tổ tiên, ông bà. Sau khoảng thời gian Tết mọi công việc của người dân lại trở về bình thường.

Ngoài ngày Tết Nguyên Đán người dân Quảng Bình cũng có những ngày Tết khác như: Tết Nguyên Tiêu, Tết Đoan Ngọ, Tết Trung Thu...Các ngày Tết này tuy không tổ chức trọng thể như ngày Tết Nguyên Đán nhưng cũng rất được coi trọng. Tết Nguyên Tiêu nhằm ngày rằm tháng Giêng. Người Quảng Bình dù theo Phật giáo hay không thì cũng biết câu: "Lễ cả năm không bằng rằm tháng Giêng". Thế nên, ngày này gia đình nào cũng làm lễ cúng rất trọng thể. Ngày Tết Trung Thu là ngày Tết chung cho tất cả mọi người. Theo các nhà thiên văn học đây là ngày trăng tròn nhất trong năm. Theo phong tục người Việt, vào dịp Tết Trung Thu, cha mẹ bày cỗ cho các con để mừng Trung Thu, mua và làm đủ thứ lồng đèn thắp bằng nến để treo trong nhà và để các con rước đèn. Cỗ mừng trung thu gồm bánh Trung Thu, kẹo, mía, bưởi và các thứ hoa quả khác nữa. Đây là dịp để cha mẹ tùy theo khả năng kinh tế gia đình thể hiện tình thương yêu con cái một cách cụ thể. Vì thế, tình yêu thương trong gia đình càng thêm gắn bó. Ngày Tết này phần lễ được tổ chức đơn giản nhưng quan trọng là phần hội. Rằm Trung Thu là ngày vui chơi, ngày Tết của các cháu thiếu niên, nhi đồng. Người lớn bày những mâm cỗ với nhiều loại hoa quả, làm đèn ông sao, đèn táo quân cho các em nhỏ rước đèn...

  Các ngày Tết Nguyên Đán, Tết Đoan Ngọ hay Tết Trung Thu...là dịp người dân cúng bái cầu cho gia đình, làng xóm, đất nước được bình yên, no ấm...là dịp nghỉ ngơi, vui chơi thể hiện tinh thần gắn kết của cộng đồng của cư dân Quảng Bình. Tết là ngày thiêng liêng trong năm, mỗi ngày Tết có cách thức cúng lễ khác nhau. Lễ Tết là một nét đẹp phong tục, tập quán của cư dân Quảng Bình. 

Tết truyền thống hàng năm là một dịp lễ trọng đại nhất của toàn dân tộc Việt Nam nói chung và người dân Quảng Bình nói riêng. Tết là nhịp cầu nối mỗi gia đình với nhau thông qua một văn hóa chung, một phong tục tập quán, những nghi lễ truyền thống lâu đời ở trên xứ sở quê hương. Phong tục Tết Quảng Bình ngày nay có những nét thay đổi so với phong tục Tết truyền thống ngày xưa. Có thể điểm qua vài nét sau:

          Một số phong tục Tết truyền thống bị lãng quên hay mai một dần như tục thờ cây nêu ngày Tết ở một vài nơi đặc biệt là ở thành phố và thị trấn hiếm thấy, các trò chơi dân gian trong dịp Tết ít gặp như chọi dế, chơi đu, chơi pháo tép...Thay vào đó là khung cảnh vui chơi, ăn uống, không khí rộn ràng bởi ai cũng muốn ra đường ngắm phố, ngắm người hoặc xem bắn pháo hoa ở tại thành phố Đồng Hới vào đêm giao thừa. Thời gian vui chơi trong dịp Tết kéo dài hơn nên mọi người tự tìm cho mình một sở vui chơi.         

          Do đời sống của người dân ngày càng thay đổi nên phong tục tặng quà trong ngày Tết hết sức phong phú từ kẹo bánh, hoa quả đến rượu bia hay lì xì tiền trong dịp Tết. Ẩm thực ngày Tết ở Quảng Bình cũng có những nét mới. 

Ngày xưa, trên bàn thờ tổ tiên, ông bà, người dân Quảng Bình luôn đặt những món ăn truyền thống để tỏ lòng hiếu kính với ông bà, tổ tiên như bánh chưng, bánh giầy, mâm ngũ quả, rượu đế... Nhưng ngày nay, cuộc sống được nâng cao, trên bàn thờ lại có thêm rượu tây, bia, bánh hộp... Mâm cơm ngày Tết thịnh soạn hơn với những món ăn tiếp biến từ phương Tây. Đó là súp gà, súp thịt, xốt cá, xốt bò...

          Như vậy những thay đổi trong phong tục lễ Tết truyền thống Quảng Bình là quy luật chung của xã hội Việt Nam trong xu thế hội nhập hiện nay, và nhận thức của con người trong tác động của kinh tế thị trường nhằm phù hợp với đời sống mới. Vấn đề đặt ra ở đây là nêu cao ý thức với mọi người dân Quảng Bình về bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp của phong tục Tết truyền thống Quảng Bình.

Phong tục lễ Tết của người Quảng Bình in đậm dấu ấn của quê hương, xứ sở. Khi đông hết, Tết đến người người, nhà nhà nô nức sắm sửa chuẩn bị đón xuân. Trong dịp này gia đình sum họp, không chỉ những người sống mà linh hồn của ông bà, tổ tiên cũng về hội ngộ cùng con cháu. Năm cũ qua đi, năm mới đến, người ta cầu mong những điều tốt lành đến với gia đình, xóm làng, đất nước. Việc cúng bái ngày Tết là truyền thống tốt đẹp của người Quảng Bình nói riêng và người Việt nói chung. Phong tục Bắc, Nam mỗi nơi mỗi khác nhưng đều là con Lạc, cháu Hồng, đều câu đối đỏ, bánh chưng xanh.

 Nét đẹp trong ngày Tết cổ truyền của người Quảng Bình chính là những quan niệm về cách ăn Tết. Ngày Tết không cần mâm cao cỗ đầy, không cần sơn hào hải vị mà người ta chuộng những sản vật bình dị gần gũi với họ. Ngày Tết còn là dịp để tổ chức vui chơi, thăm hỏi, chúc tụng nhau. Các trò chơi ngày Tết thường biểu thị tinh thần đoàn kết tập thể mang lại sự hân hoan, phấn khởi cho cả người chơi và người xem. Vì thế ăn Tết, chơi Tết như thế nào cũng thể hiện nét văn hoá riêng của mỗi vùng quê. 

          Nét đẹp phong tục lễ Tết Quảng Bình là những giá trị văn hoá kết tinh nên từ hàng ngàn đời nay. Các thế hệ cha ông đi trước đã truyền lại cho con cháu những truyền thống, những tập tục tốt đẹp. Từ đó chúng ta thế hệ trẻ nên có ý thức bảo tồn và phát huy những giá trị phong tục Tết truyền thống Quảng Bình, nhằm lưu giữ được nét văn hoá độc đáo của vùng đất, quê hương hai giỏi: "Chiến đấu giỏi, sản xuất giỏi".

          Trước hết cần phải tuyên truyền, đổi mới và nâng cao nhận thức cho mọi tầng lớp nhân dân về vai trò, vị trí, ý nghĩa của các giá trị văn hoá truyền thống nằm trong phong tục. Mà nổi lên là vấn đề lưu giữ, bảo tồn những phong tục tốt đẹp ngày Tết nói riêng và các phong tục khác nói chung. Đây là yếu tố rất quan trọng góp phần vào việc giữ gìn và phát triển văn hoá dân gian Quảng Bình. Phải coi việc giữ gìn phát huy giá trị văn hoá truyền thống của phong tục ngày Tết là tâm huyết, trách nhiệm của mọi người, mọi thế hệ nhân dân Quảng Bình. 

          Giữ gìn và phát huy nét đẹp phong tục lễ Tết truyền thống phải đi đôi với việc bài trừ mê tín, dị đoan, khắc phục hủ tục lạc hậu hoặc gây nên tốn kém, lãng phí ảnh hưởng đến đời sống của người dân trong dịp Tết. Bảo tồn và phát huy những giá trị văn hoá truyền thống trong phong tục Tết là một khâu quan trọng trong việc xây dựng quê hương Quảng Bình phát triển, giàu đẹp trong thời đại mới. Để cho văn hoá vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển kinh tế, xã hội của quê hương, tiến bước vào công cuộc xây dụng đất nước văn minh, giàu mạnh.

Một góc của thành phố Đồng Hới

 

      Quảng Bình miền quê gió Lào, cát trắng tựa mình bên dãy Trường Sơn đến ngày đón gió biển Đông dạt dào sống vỗ. Thiên nhiên đất trời đã tạo nên người dân Quảng Bình chất phác, đôn hậu, cần cù lao động, giàu lòng nhân ái và anh hùng trong chiến đấu chống giặc ngoại xâm. Sống trong khó khăn, chiến tranh nên nghèo khó cứ đeo đẳng con người vùng đất này nhưng họ vẫn không hề nhụt chí, phiền não mà luôn ham sống, yêu đời, chấp nhận thử thách để vượt lên thay đổi như diện mạo ngày nay. Hơn 60 năm qua trên mảnh đất này đã in dấu biết bao chiến công chói lọi. Quảng Bình là niềm cảm hứng vô tận cho bao thế hệ các nhà văn hóa tìm hiểu, nghiên cứu, các nghệ sĩ dâng trào cảm xúc viết về quê hương xứ sở, con người, thắng cảnh và các sinh hoạt phong tục, tập quán, lễ hội mãi mãi đi vào kí ức trong mỗi người dân Quảng Bình nói riêng và người Việt Nam nói chung.

   Phong tục lễ Tết truyền thống ở Quảng Bình là kết tinh những giá trị văn hoá mà cha ông truyền lại từ hàng ngàn đời nay. Phong tục lễ Tết mang đậm dấu ấn của thiên nhiên, con người và văn hoá nơi đây. Đó chính là dấu ấn văn hóa của cư dân nông nghiệp lúa nước và đồng bằng ven biển.

Về đâu những số phận trớ trêu?

Tán gẫu cùng nhóm bạn dịp cuối tuần, sau những chuyện trên trời dưới biển, một cô bạn ngáp dài than: “Buồn ngủ quá, mấy hôm nay nhà hàng xóm có đám tang, đám pê đê hát hò ầm ĩ nên tối không ngủ được”. Thế là có chủ đề mới, nói chung toàn là mớ kiến thức vỉa hè về thế giới thứ ba với những tên gọi dân gian là bóng, pê đê, ô môi...

Đọc E-paper

Là chuyện “bà tám” nên tôi cũng không lưu tâm cho đến khi làm việc với ICS - Trung tâm Tư vấn, bảo vệ về quyền của người đồng tính, song tính và chuyển giới (gọi chung là cộng đồng LGBT).
Xem những thước phim tư liệu về cuộc sống của người chuyển giới, nghe những chia sẻ, tâm sự… tôi mới hiểu phần nào nỗi khao khát được sống là chính mình của họ.
Với câu hỏi “Về đâu những phận người trớ trêu, sinh ra với một giới tính không mong muốn, phải vật vã với hành trình “người đi tìm bóng” trong vô vàn khó khăn, tủi nhục… bởi sự kỳ thị, phân biệt đối xử của xã hội?”, tôi đã cất công tìm hiểu nhưng cuối cùng, câu trả lời vẫn còn bỏ ngỏ…Người chuyển giới: họ là ai?
Với sự hỗ trợ thông tin của ICS, đầu tiên tôi tìm hiểu những khái niệm khoa học liên quan đến người chuyển giới.
Theo tài liệu phổ biến của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) thì người chuyển giới (Transgender-TG) là một khái niệm rộng, dùng để chỉ tất cả những người có bản dạng giới, thể hiện giới không giống với những chuẩn mực tương ứng với giới tính sinh học của họ.
Bản dạng giới là cảm nhận bên trong của một người về giới tính của mình, nó có thể trùng khớp hoặc không trùng giới tính sinh học.
Thể hiện giới là cách một người cho thấy bản dạng giới của mình thông qua hành vi, cử chỉ, quần áo, kiểu tóc…
Giới tính sinh học được xác định từ lúc một người mới sinh ra là nam hay nữ, chủ yếu dựa vào những thuộc tính cơ thể bên trong (nhiễm sắc thể, nội tiết tố) và bên ngoài (cơ quan sinh dục).
Còn người chuyển đổi giới tính (Transsexual) là những người cảm nhận giới tính sinh học của họ không giống với bản dạng giới (cơ thể là nam nhưng trong đầu lại nghĩ là nữ hoặc thể hiện ra bên ngoài là nữ, hoặc ngược lại) và tìm cách được sống đúng với giới tính mong muốn.

Các MTF biểu diễn thời trang trong cuộc thi Miss Angel

Người chuyển đổi giới tính gồm có người từ nam sang nữ (Male to Female - MTF), từ nữ sang nam (Female to Male - FTM). Trong số này có người đã trải qua phẫu thuật để trùng khớp giữa hình thức cơ thể và bản dạng giới trong não của họ.Để có đáp án cho câu hỏi nguyên nhân của việc muốn chuyển đổi giới tính, tôi đã thẳng thắn trao đổi với người trong cuộc để rồi hiểu rằng với họ, mang một giới tính không mong muốn là một nỗi thống khổ không thể diễn tả bằng lời.
Cái khao khát muốn điều chỉnh cơ thể để là chính mình là một nhu cầu tự thân và nhất quán, hòa hợp phần bên ngoài và bên trong cơ thể. Mong muốn này chỉ ngày càng mãnh liệt chứ không như nhiều người vẫn nghĩ đó là kiểu sở thích, trào lưu.

Ái My tạo dáng bên lá cờ cầu vồng - biểu tượng của cộng đồng LGBT

Theo kết quả nghiên cứu của Viện nghiên cứu xã hội kinh tế và môi trường iSEE, người chuyển giới thường trải qua quá trình bối rối trong việc nhận diện bản dạng giới của chính mình cũng như đối mặt với những quyết định chuyển đổi khó khăn liên quan đến sử dụng hormone, phẫu thuật và công khai thể hiện giới.Sự trỗi dậy của bản dạng giới và nhu cầu thể hiện giới khác với giới tính sinh học được bộc lộ ngay từ thời thơ ấu. Đây là những dòng tâm sự do chính các bạn viết vào sổ nhật ký của ICS:
“Từ năm học lớp ba, lớp bốn em chỉ thích chơi với con gái, chơi búp bê, nhảy dây, may đồ…Hồi đó em đã biết bản thân mình là gì rồi nhưng đến lớp năm, lớp sáu mới lộ bản thân ra” (MTF, 19 tuổi, TP.HCM).
Một MTF khác đã ngoài năm mươi tuổi kể: “Bốn, năm tuổi, mình đã thích mặc đồ con gái, thích chơi trò con gái nhưng ba mẹ nghĩ lúc nhỏ như vậy, lớn lên sẽ hết. Con người mình vậy rồi, làm sao có thể sống khác nhưng ba mẹ không hiểu cho, cố bắt mình phải nam tính, mạnh mẽ”.
Đến tuổi dậy thì, khi có những cảm xúc tính dục ban đầu thì người chuyển giới cảm nhận rõ hơn. Dù phải nhớ lại những cảm xúc đã trải qua khá lâu, các bạn vẫn không quên vì đó là cảm xúc đầu đời. Đây là tâm sự của một bạn nữ (FTM, 24 tuổi, Hà Nội):
“Lớp tám em bắt đầu có cảm giác thích và muốn bày tỏ tình cảm với người ta. Nhưng thời gian đấy em vẫn sợ các bạn nghĩ là tại sao mình khác người rồi nói này nói kia. Em cũng sợ nói ra các bạn không chơi với mình nữa nên cứ để trong lòng”.
Một MTF khác 18 tuổi, ở TP.HCM thì tiết lộ: “Em có thằng bạn học chung từ lớp sáu, nó đẹp trai lắm, em rất thích chơi với nó. Năm lớp tám thì em yêu nó. Có hôm bị nó bắt gặp em đang nhìn nó, nó lớn tiếng “Làm gì nhìn tao dữ vậy”. Từ đó em không dám thổ lộ với nó nữa”.
Để là chính mình: hành trình đau đớn vẫn không trọn vẹn

Ca sĩ Cindy Thái Tài - một trong những nghệ sĩ có tiếng nói về bình đẳng giới

Những người thuộc giới tính thứ ba là người kém may mắn, chịu nhiều thiệt thòi. Dù mong muốn được sống đúng với giới tính thật của mình, nhưng không phải ai cũng có điều kiện để thực hiện.Dưới sức ép của gia đình, xã hội, hầu như tất cả người chuyển giới đều phải trải qua sự trầm cảm về giới. Đó là cảm giác băn khoăn, lo lắng, khổ sở khi biết giới tính thật của mình nhưng phải ép mình sống theo chuẩn mực của giới tính sinh học.
Vì vậy, phẫu thuật để “tìm lại chính mình” là một quyết định dũng cảm, nhưng họ cũng phải trải qua những dằn vặt, đau đớn cả về thể xác lẫn tinh thần.
Nếu đúng quy trình, một người chuyển đổi giới tính cần được thực hiện tuần tự tất cả các bước gồm: trao đổi với bác sĩ tư vấn tâm lý để xác định giới tính thật, thể hiện mong muốn được chuyển giới.
Bắt đầu quá trình chuyển giới bằng việc dùng liệu pháp hormone trong vài năm để có những thay đổi về cơ thể. Sau đó đến giai đoạn phẫu thuật chuyển giới, nếu muốn làm đẹp thì đồng thời phải phẫu thuật thẩm mỹ cả khuôn mặt.
Ở nước ta pháp luật chưa công nhận và cho phép người chuyển giới được thực hiện chuyển đổi giới tính nên họ thường phải tự tìm kiếm thông tin và chỉ làm một số bước cơ bản để có được cơ thể mong muốn.
Số ít người có điều kiện thì chọn cách ra nước ngoài làm phẫu thuật, còn phần lớn tự dùng liệu pháp hormone, tiêm “chui” silicon...dù họ thừa biết, việc tự điều trị chuyển đổi bằng hormone trôi nổi trên thị trường có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe, còn tiêm silicon cho người MTF có thể gây chết người.
Nói đến công nghệ phẫu thuật chuyển giới không thể không nhắc đến Thái Lan - điểm đến mơ ước của hầu hết người chuyển giới Việt Nam.
Và khâu quảng bá “đặc sản” Tiffany’s show tại Pattaya khiến du khách nào có dịp xem màn trình diễn đẹp mắt của những người chuyển giới từ nam sang nữ đều nghĩ rằng người chuyển giới sẽ rất đẹp!
Thật ra dung mạo mới sau khi phẫu thuật hoàn toàn phụ thuộc vào đặc điểm hình thể trước đó của người chuyển giới.
Nếu may mắn người chuyển từ nam sang nữ mà có gương mặt ít góc cạnh, vóc dáng thanh mảnh, khung xương nhỏ… thì khi phẫu thuật, hình thể bên ngoài sẽ giống với nữ và sẽ đẹp. Còn nếu là người “vai u thịt bắp”, giọng nói trầm… thì dù có phẫu thuật, vẫn phải chịu cảnh “kiếp con gái, thân con trai!”.
Người chuyển giới: phải chấp nhận sống trên dư luận

Hương Giang - thí sinh cuộc thi Vietnam Idol 2012. Với vẻ đẹp nữ tính, cô được nhiều người ủng hộ

Tiên phong trong những người phẫu thuật chuyển giới và công khai có lẽ là những người thuộc giới nghệ sĩ. Dù không nhiều nhưng họ khá “nổi tiếng” do dư luận tò mò.Di Yến Quỳnh - Cát Tuyền - Cindy Thái Tài là những tên tuổi đầu tiên mạnh dạn vượt qua mọi rào cản về định kiến, kỳ thị của xã hội để phẫu thuật chuyển giới. Hiện Cát Tuyền và Di Yến Quỳnh đã sống ở nước ngoài, còn Cindy Thái Tài vẫn ở TP.HCM.
Vừa ca hát vừa là chuyên viên trang điểm, Cindy sống cởi mở, chị không ngần ngại xuất hiện nhiều lần trên báo để chia sẻ câu chuyện đời mình với nhiều cung bậc.
Chị cũng là một trong những nghệ sĩ tham gia tích cực vào những hoạt động giành quyền bình đẳng giới ở Việt Nam. Các nghệ sĩ đàn em như Ái Xuân, Lê Duy, nhà thiết kế Franky Nguyễn, Hương Giang (thí sinh Vietnam Idol 2012)… cũng gây ít nhiều ồn ào khi trở về giới tính thật của mình.
Mới đây, nghệ sĩ chuyển giới được dư luận quan tâm là Lâm Chí Khanh. Sau thời gian vắng bóng sân khấu, chàng ca sĩ Lâm Chí Khanh ngày nào trở lại trong hình dáng phụ nữ xinh đẹp, gợi cảm với nghệ danh là Khanh Chi Lâm. Ngay khi phẫu thuật thành công, chị đã gửi qua truyền thông tâm sự:
“Tôi không có tham vọng chuyển giới để thu hút sự chú ý, để được nổi tiếng hơn. Tôi chỉ mong được sống đúng với giới tính thật của mình, thậm chí tôi sẵn sàng xa rời ánh đèn của showbiz, chỉ muốn lấy chồng và chăm sóc những đứa con”.
Còn người chuyển giới từ nữ sang nam thì có phần “bình lặng” hơn. Trong số các FTM thì anh C. là trường hợp may mắn.
Sau khi phẫu thuật từ nữ sang nam, anh đã có một gia đình hạnh phúc. Anh không muốn công khai quá khứ, hình ảnh vì “sẽ làm cuộc sống xáo trộn”, tuy nhiên anh sẵn lòng hỗ trợ những ai cùng cảnh ngộ, cần sự tư vấn, giúp đỡ.
Quán cà phê của anh có không gian dành để chiếu phim cùng tư liệu, sách báo về giới tính thứ ba, thường tập trung nhiều bạn đồng tính nữ.
Có lần bị công an kiểm tra và lập biên bản vì “kinh doanh không lành mạnh”, anh đã phải bỏ phòng chiếu phim. Và A. là một tấm gương về tinh thần nỗ lực làm việc để được sống là chính mình.
“Anh” và bạn gái quen nhau khi cùng du học ở Singapore. Về nước, tình yêu của họ vẫn bền vững và hai người đã “góp gạo thổi chung”. A. đã mở công ty phần mềm, đang tích cóp để “giải phóng” hình hài, để đường hoàng sánh vai vợ chứ không muốn bị xem là một đôi đồng tính.
Phẫu thuật phải chịu đau đớn về thể xác nhưng người chuyển giới vẫn chấp nhận để được là chính mình, nhưng sau đó họ bị tổn thương hơn khi phải chịu sự bạo hành tinh thần.
Là nghệ sĩ đã bị “săm soi” kỹ, là nghệ sĩ chuyển giới họ càng là tâm điểm của sự “chọc ngoáy” cay độc hơn.
Không những thế, quyền công dân của người chuyển giới vẫn không được công nhận khiến họ lâm vào cảnh “há miệng mắc quai” khi không thể dùng giấy tờ để chứng minh thân phận của mình.
“Bây giờ tôi đã là phụ nữ thực sự nhưng vẫn không sửa được giấy tờ cá nhân,điều đó ít nhiều cũng gây cho tôi khó khăn trong cuộc sống, cả chuyện kết hôn nữa” - trăn trở của Cindy cũng là băn khoăn chung của nhiều người chuyển giới cùng cảnh ngộ.
Chính vì vậy mà có việc nghệ sĩ chuyển giới bay show hay đi du lịch nước ngoài thì không sao, nhưng từ TP.HCM đi Hà Nội thì phải ngồi tàu lửa hoặc xe khách chứ không thể mua vé máy bay!
Trăm kiểu bạo hành và rủi ro trong cuộc sống

Junny và Ái My đến văn phòng ICS

Trong những người chuyển giới, nhóm MTF là nhóm bị tổn thương nghiêm trọng vì bị kỳ thị nhiều nhất. Vì với những chuẩn mực xã hội quy định về giới ở các nước Đông phương nói chung và Việt Nam nói riêng, nam giới và sự nam tính vẫn được đề cao.Thế nên dù là FTM thì “phụ nữ nam tính” có vẻ được xem là mạnh mẽ, dễ chấp nhận hơn là đàn ông nữ tính, ẻo lả, yếu đuối. Riêng việc không muốn dùng cái tên khai sinh của nam và tự đặt những cái tên “mỹ miều” cho mình đã làm cho nhiều người thấy “dị hợm”.
Ái My, “cô gái” 19 tuổi kể, em là con út trong gia đình có đến chín anh chị em, ai cũng bình thường, chỉ có em là “không giống ai”. Ngay từ nhỏ em đã nghĩ mình là nữ, đi học đã bị bạn bè trêu chọc, cố gắng lắm em chỉ học đến lớp sáu thì nghỉ học cũng vì đánh nhau với bạn.

Đến tuổi dậy thì thì nữ tính của My ngày càng “lộ” ra, gia đình la rầy, bắt My làm những việc của đàn ông như phụ hồ, giữ xe… nhưng chỉ được vài hôm là My bỏ, phần vì không thích, phần vì không làm nổi việc nặng nhọc.
My nói với mẹ: “Mẹ đã mất đứa con trai rồi, giờ mẹ hãy chấp nhận con là con gái, con không thể sống khác được”.
Sau cái tặc lưỡi của mẹ, My đi học làm tóc, được thầy khen là có năng khiếu. Dù chăm học nghề cho đến khi thành thợ rồi, vậy mà khách đến tiệm có người bày tỏ sự kỳ thị ra mặt, yêu cầu chủ tiệm không cho pê đê làm.
“Ban đầu buồn, em khóc nhiều lắm nhưng giờ quen rồi. Em chỉ cần biết em được sống là chính mình là đủ rồi, em không quan tâm người ta nghĩ về mình như thế nào nữa” - giọng trầm khàn, My nói.
Khác với Ái My, Junny nhỏ nhắn, mảnh khảnh, da mặt mịn màng với mắt to tròn, sống mũi cao khá xinh xắn, giọng nói cũng thanh hơn nhưng số phận cũng chẳng khác.
Từ nhỏ Junny đã phải ăn đòn từ cha vì “tội” nữ tính khiến em càng sống rụt rè, khép kín. Càng lớn, Junny đối mặt không chỉ là sự trêu chọc mà nhiều lần vô cớ bị “đánh hội đồng”.
Năm lớp mười có lần bị cả nhóm kéo “thằng bóng” vào nhà vệ sinh đánh. Sự việc đến tai giáo viên, Junny trình bày với ban giám hiệu trường nhưng không được giải quyết, sau đó em còn bị đánh nhiều hơn vị tội “dám méc thầy”.
Chán nản, Junny bỏ học, có khi bỏ nhà đi lang thang, cắm quán net hay vạ vật ngoài đường ba mẹ cũng không hay.
“Ai biểu mày không nghe lời, giờ muốn sống sao thì tùy” là phán quyết mà mẹ đưa ra. “Em từng đi xin nhiều việc ở nhiều nơi như bán hàng, phụ bán quán cơm nhưng không ai nhận. Giờ em làm “tự do” - biết là không có tương lai nhưng đến đâu hay đến đó thôi” - “cô gái” 18 tuổi nói.

Thể hiện giới bằng cách trang điểm của các MTF chưa qua phẫu thuật

“Những người như tụi em đã bị áp lực quá lớn từ gia đình, khi ra xã hội thì ngay cả những người ít học cũng không chấp nhận tụi em. Tụi em cảm thấy bị cô lập, chỉ có thể chơi chung một nhóm là những người giống mình mới có thể thông cảm cho nhau. Nếu như có một điều ước, em ước sẽ được mọi người chấp nhận, đừng nhìn tụi em với ánh mắt miệt thị như thể tụi em không phải là những con người” (MTF, 22 tuổi, Hà Nội).Có lẽ vì thế mà cuộc sống của những MTF như Ái My, Junny… chỉ bắt đầu khi đêm xuống, khi đó không ai để ý thì họ mới có cảm giác được yên ổn. Nhóm của My đều còn trẻ, khoảng 25 tuổi đổ lại, làm đủ nghề từ làm móng tay, trang điểm, làm tóc, phụ quán ăn, quán nhậu, cà phê…
“Trong phút trải lòng, My nói: “Giải trí của tụi em chỉ là gặp nhau tâm sự, có tiền thì đi mua sắm. Ai không hiểu nên trách tụi em là phá làng xóm, thật ra tụi em biết thân phận mình nên chẳng dám “manh động” để bị “tóm” đâu.
Việc hát đám ma một phần là để mưu sinh, một phần là để tụi em được thể hiện con người thật của mình, chứ tụi em có chỗ nào khác để được sống đúng là mình mà không bị dòm ngó, cấm cản đâu”.
“Vậy mà có lần chỉ vì đi ăn khuya, tụi em bị công an bắt và nhốt trên phường, thậm chí bị đánh nữa. Em hỏi em bị tội gì, họ nói tụi em làm
ô uế xã hội” - Junny kể lại trong nỗi sợ sệt.
Xúc phạm qua cách gọi bằng những từ miệt thị cũng là cách bạo hành tinh thần phổ biến với người chuyển giới.

Nhóm bạn MTF (từ trái sang) gồm Bảo Nghi, Bảo Vy, Cát Thy, Ái My, Junny và Bảo Hòa

“Gặp ngoài đường người ta gọi thẳng vào mặt em là thằng pê đê, con này xăng pha nhớt, ái nam ái nữ, thôi thì đủ thứ tên gọi, nhiều lắm, em không muốn nghe cũng phải nghe. Nếu được gọi là transgender chắc em cũng vui lắm” (MTF, 22 tuổi, Hà Nội).“Bị người ta kêu mình là “bóng chó” em ức lắm. Không ai muốn mình như vậy cả, có phải em tự lựa chọn cho mình như thế đâu mà tại sao người ta lại đối xử với em như vậy”.
Sự thiếu thông tin và thái độ thiếu cảm thông ở các cơ sở y tế cũng làm cho người chuyển giới MTF đối mặt với sự rủi ro cao về sức khỏe và các bệnh lây qua đường tình dục.
Chị Đinh Hồng Hạnh, nhân viên ICS kể, có người MTF bị bệnh, người nhà phải đưa đi cấp cứu, khi tỉnh lại thấy nhân viên y tế đang chỉ trỏ, bàn tán về mình chứ không chăm sóc như những bệnh nhân khác, chị ấy đã bỏ về và tự nhủ không bao giờ đi bệnh viện nữa. Những chuyện như thế rất phổ biến chứ không là cá biệt.
Rào cản pháp lý và những mong muốn cho người chuyển giới
Đến thời điểm này, chỉ có cô giáo Phạm Lê Quỳnh Trâm là người chuyển giới đầu tiên được công nhận lại giới tính. Vì pháp luật quy định, chỉ “cho phép phẫu thuật với người có khiếm khuyết bẩm sinh về giới tính”, và “nghiêm cấm thực hiện việc chuyển đổi giới tính với người đã hoàn thiện về giới tính”.
Quy định này mở ra cơ hội cho những người liên giới tính có thể phẫu thuật xác định lại giới tính, nhưng đồng thời đóng lại cơ hội cho những người chuyển giới được phẫu thuật thành giới tính mong muốn của mình. Lại một bất cập thử thách sự kiên nhẫn cho những người chuyển giới muốn sống theo pháp luật.
Đã có nghiên cứu đầu tiên về người chuyển giới, tìm hiểu và đặt ra các câu hỏi từ thực tế như: Hiện trạng của các nhóm chuyển giới
ở Việt Nam ra sao?
Những vấn đề gì người chuyển giới ở Việt Nam đang phải đối mặt, đặc biệt liên quan đến những vấn đề như sự an toàn cá nhân, lòng tự trọng, an toàn sinh kế, sức khỏe... ra sao?Bao trùm hơn, đã có khung luật pháp nào cho người chuyển giới?...
“Em nghĩ nếu có một tổ chức hỗ trợ cho những người chuyển giới thì sẽ tốt hơn, nhất là về mặt sức khỏe. Chẳng hạn như việc dùng hormone, em cũng như nhiều bạn tự dùng, không theo hướng dẫn nào cả, dù biết như vậy rất nguy hiểm. Em từng bị sốc thuốc rồi, chỗ tiêm sưng vù lên và bầm tím, đau lắm”. (MTF, 25 tuổi, TP.HCM).
“Em cũng muốn một lần trong đời được lên xe hoa, được mặc áo cưới lắm chứ! Em có viết một câu tâm sự trên Facebook của mình là:
“Nhìn người ta bước lên xe hoa, đến bao giờ mình mới được giống như vậy hay chỉ bước lên xe tang được thôi” (MTF, 25 tuổi, TP.HCM).

Tại hội thảo “Khát vọng được là chính mình” do iSEE tổ chức 8-2012, Cát Thy (MTF, 22 tuổi, Q.8, TP.HCM) phát biểu “Em muốn được phẫu thuật để sống một giờ thôi em cũng chịu, chỉ cần chết trong thân xác một người phụ nữ”. Bên trái là Aki Trần (FTM, 21 tuổi, Q. Gò vấp, TP.HCM), đang là sinh viên một trường đại học tại TP.HCM

Muốn được hòa nhập cộng đồng, muốn có công việc là những mơ ước chính đáng của người chuyển giới, nhưng với học vấn thấp, không có nghề nghiệp chuyên môn, đa số người chuyển giới MTF gặp rất nhiều khó khăn trong đời sống.“Nếu có tiền em sẽ mở một viện dưỡng lão cho người chuyển giới.Sau này những người như tụi em không có con cái, cuộc sống cô đơn, nếu khi cha mẹ chết hết, mồ côi một mình thì biết làm sao”. “Em mơ thành lập trang web, xin phép làm các show nhỏ để cho các bạn có cơ hội trình diễn, kiếm sống bằng khả năng của mình”…
Trước thực trạng trên, trong tháng 8 vừa qua, Viện nghiên cứu xã hội kinh tế và môi trường (iSEE) đã tổ chức hội thảo “Khát vọng được là chính mình - các vấn đề pháp lý và thực tiễn của người chuyển giới ở Việt Nam” tại Hà Nội và TP.HCM. Hội thảo chia sẻ kết quả nghiên cứu và đưa ra khuyến nghị xóa bỏ kỳ thị với người chuyển giới, giúp họ có một cuộc sống bình thường như mọi người.
Đặc biệt, hội thảo đưa ra kiến nghị kêu gọi sửa nghị định 88/2008/NĐ-CP về việc xác định lại giới tính, đảm bảo quyền phẫu thuật thay đổi giới tính và quyền thay đổi hồ sơ pháp lý liên quan đến giới tính, tên sau phẫu thuật. Nhiều bạn trẻ chuyển giới như Cát Thy, Bảo Vy, Bảo Nghi, Bảo Hòa (MTF), Aki Trần (FTM)... đã tham dự và mạnh dạn bày tỏ ý kiến tại hội thảo.
Anh Trần Khắc Tùng, Giám đốc ICS bày tỏ: “Người chuyển giới nói riêng hay cộng đồng LGBT nói chung là một bộ phận không tách rời của xã hội, với những phẩm chất và năng lực như bất kỳ một người nào khác. Nếu được tạo điều kiện và có cơ hội học tập, làm việc, họ hoàn toàn có thể đóng góp tích cực cho xã hội.
Tạo điều kiện cho người chuyển giới được sống và làm việc với giới tính mình mong muốn không ảnh hưởng tới quyền lợi của bất kỳ ai trong xã hội, mà nó mang thêm hạnh phúc cho một bộ phận vốn đang chịu nhiều sự kỳ thị trong xã hội và làm xã hội trở nên nhân văn hơn thì tại sao chúng ta không mở rộng vòng tay với họ?”.

THU NGÂN/DNSGCT

"Doping" Đồng Hới

Đẻn là loài rắn biển rất độc nhưng rất quý, được dùng làm thuốc chữa bệnh và dưỡng sinh. Vùng biển Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị... nơi nào cũng có đẻn. Có nơi như vùng biển Cẩm Xuyên, Kỳ Anh (Hà Tĩnh); Quang Phú, Hải Thành, Nhân Trạch (Quảng Bình) có nghề săn đẻn thịnh hành từ hơn chục năm nay.

Đọc E-paper

Không chỉ được dùng làm thuốc, đẻn còn được chế biến thành các món ăn hấp dẫn. Và trong các nhà hàng, quán nhậu ở Đồng Hới, thực đơn có giá nhất khi có các món làm từ đẻn.Một buổi chiều Xuân ở biển Nhật Lệ, gió nồm ran ran, ông chủ quán thò tay đã mang găng vào chiếc bể kính có hàng chục con đẻn đang bơi, nhẹ nhàng lôi ra một con đẻn khoang, dài tới sải tay.
Rồi ông đứng ở đầu bàn tiệc, một tay nắm đầu con đẻn, tay kia cầm chiếc cốc thủy tinh đựng rượu. Chú đẻn quay quay như diễn viên múa dẻo. Một người giúp việc cầm con dao nhỏ cắt vào cái đuôi dẹt đang quẫy của con đẻn.
Một dòng huyết chảy vào cốc rượu. Người giúp việc dừng tay, chiêu rượu đẻn ra từng chung thủy tinh nhỏ, còn ông chủ quán thì nhẹ nhàng mổ bụng, gắp ra trái tim đẻn đang đập thoi thóp, bỏ vào ly thủy tinh rượu, cúi đầu chào rồi nâng ly lên hỏi:
- Xin các bác cho biết ai là chủ xị?
- Anh Hữu Thỉnh, anh Hữu Thỉnh... Mọi người đồng thanh đề nghị!
Nhà thơ Hữu Thỉnh bước ra khỏi bàn, đến cạnh ông chủ quán. Anh trịnh trọng mời mọi người đứng dậy, rồi hai tay nâng ly rượu đựng quả tim đẻn lên quá đầu, hướng ra biển, quỳ xuống, lầm rầm khấn vái.
Bỗng như "nhập đồng", anh đọc mấy câu thơ: "Anh ở xa/ Trăng cũng lẻ/ Mặt trời cũng lẻ/ Biển vẫn cậy mình dài rộng thế/ Vắng cánh buồm một chút/ đã cô đơn ", đoạn anh ngửa cổ uống cạn cốc rượu có trái tim đẻn, rồi giang tay mời các nhà văn, nhà thơ Quảng Bình cùng cụng ly với biển.
Sau đó chủ nhà hàng chế biến ngay tại chỗ những món như: da đẻn rán, xương đẻn rán giòn, thịt đẻn băm viên rán... Hết chầu rượu huyết đẻn lại đến rượu mật đẻn.
Đó là thủ tục và trình tự một bữa tiệc đẻn bảy món bài bản mà Hội Văn nghệ Quảng Bình mời ông Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam vào dịp Xuân năm trước.
Hằng ngày, ở hàng chục quán đẻn suốt từ Hải Thành ra Quang Phú, dọc biển Nhật Lệ, dân sành điệu Đồng Hới thường chỉ nhậu rượu huyết đẻn, rượu mật đẻn với món chả đẻn, tức thịt đẻn băm viên rán, còn tiệc đẻn thịnh soạn với nhiều món như: đẻn ram, da đẻn rán, xương đẻn rán dòn, chả đẻn, dồi đẻn, cháo đẻn, thịt đẻn nướng cuốn lá lốt, đẻn hầm thuốc Bắc... thường phải đặt trước.Một con đẻn khoang trắng đen dài chưa tới 1m, nặng khoảng bảy, tám lạng, giá tháng 10/2012 là 300 - 350 ngàn đồng, bốn, năm người nhậu là vừa. Đàn ông Đồng Hới ít tiền, chỉ uống rượu đẻn suông cũng "sướng đời thằng mục".
Với người ở xa tới, người ta giới thiệu "đẻn là đặc sản Đồng Hới, chưa nhậu một bữa rượu đẻn với thịt đẻn thì coi như chưa biết Đồng Hới".

Trách chi ở đây mọc lên nhiều quán đẻn đến vậy! Quán nào cũng thế, cạnh bể nuôi đẻn bao giờ cũng bày nhiều thẩu rượu lớn ngâm bào thai đẻn (gọi là hà nàm đẻn), hay đầu đẻn, xương đẻn, con đẻn, mật đẻn.
Tiết đẻn (hải xà huyết) là thứ du khách bốn phương ưa thích hơn cả. Người ta thường lấy tiết đẻn vừa hứng được đem pha với rượu, uống sẽ thấy mùi vị rất thơm ngon mà còn chữa được bệnh nhức xương, giúp tăng cường sinh lực.
Riêng anh bạn thơ Lê Đình Ty của tôi thì khẳng định: "Đẻn là chất doping của Đồng Hới", bởi dân Đồng Hới đi thi bơi truyền thống vượt sông Bạch Đằng lần nào cũng giành giải cao là nhờ cả mấy tháng tập luyện trước khi đi thi họ liên tục ăn thịt đẻn, uống cao và các loại rượu đẻn.
Các bà vợ ở Đồng Hới thường hay cằn nhằn, cau có khi chồng đi uống bia, đi nhậu rượu Tây, nhưng lại thường "động viên" các ông đi uống rượu đẻn, nhậu thịt đẻn.
Theo tài liệu của Viện Công nghệ sinh học Việt Nam, những chế phẩm từ đẻn là loại dược liệu quý: rượu đẻn, thịt đẻn, xương đẻn, mật đẻn... chữa được nhiều thứ bệnh như: liệt dương, đau lưng, thấp khớp, giúp tăng cường sinh lực, bổ gân cốt, tăng cường lực cơ bắp, kích thích tiêu hóa...
Các nhà khoa học đã chiết xuất từ con đẻn các hoạt chất có giá trị, và từ các hoạt chất này họ đã chế tạo thành công viên tăng lực dùng cho các vận động viên Việt Nam tại SEA Games cũng như các đấu trường quốc tế. Đây là một công trình nghiên cứu cấp nhà nước hẳn hoi, do một giáo sư ở Viện Công nghệ sinh học thực hiện.
Được biết, viên nang đẻn tăng lực này đã được năm võ sĩ môn pencak silat sử dụng khi tham dự Sea Games 20 ở Brunei và cả năm người đều đoạt huy chương (4 vàng, 1 bạc). Vậy thì đẻn đích thị là "doping" của Đồng Hới, của Việt Nam rồi!
Quê tôi ở làng biển Thượng Luật, góc biển nam Quảng Bình. Dân làng tôi ngày xưa đi đánh cá rất sợ đẻn, thấy vài ba con đẻn vương vào lưới là họ gỡ vứt đi ngay. Họ bảo nhau độc tố của đẻn còn mạnh hơn cả độc tố của rắn hổ mang trên rừng, ai bị đẻn cắn là sùi bọt mép, chết ngay.
Nhưng từ nhỏ tới giờ, tôi chưa thấy ai chết vì bị đẻn cắn. Đẻn có nhiều loại: đẻn cơm, đẻn kim, đẻn lục, đẻn bạch, đẻn rồng, đẻn xanh, đẻn cỏ..., phổ biến nhất là đẻn rồng (loại khoang trắng, khoang đen, đầu giống đầu con rồng thu nhỏ). Thanh niên làng tôi có người phơi khô đẻn rồi đem ngâm rượu uống vì nghe nói một con rắn biển ngâm rượu bổ hơn chục bộ ngũ xà đất.Thời kỳ đầu đổi mới theo cơ chế thị trường, nhiều người từ Đồng Hới, Cửa Tùng về làng tôi mua tôm hùm, mực ống, mực nang xuất khẩu. Dân làng tôi không ăn thịt đẻn, nên khi người mua thấy đẻn, họ xin là được cho ngay. Sau này có người ra Đồng Hới về nói ngoài đó họ bán đẻn đắt lắm, một con tới trăm rưỡi bạc, ai cũng ngạc nhiên.
Thế là dân làng tôi bắt đầu bắt đẻn để bán. Đẻn cũng dễ bắt, chúng mắc lưới như cá.
Chúng bơi theo từng đôi hoặc từng đàn trên mặt nước, rọi đèn cho chúng ngẩng đầu lên để dùng vợt vớt cho vào thùng nước biển có nắp. Gặp cặp đẻn đang giao phối, quấn lấy nhau cuộn tròn lại như trái bưởi, nổi lập lờ trên mặt biển, cứ thế đưa vợt múc dễ dàng.
Đẻn mẹ đẻ một lần hai con, cũng có khi ba, bốn con, đẻn con mới đẻ đã biết bơi lặn bắt mồi, kiếm ăn. Đẻn quý thế mà những người về mua đẻn ở quê tôi lại trả giá rất rẻ, bình quân to nhỏ cứ 20.000 - 25.000 đồng/ký (giờ giá mua đã lên tới 100 ngàn đồng/ký).
Ngư dân bãi ngang nghèo, thấy đẻn bán được tiền thì mừng lắm, họ đâu biết người mua mang về thị xã, cho vào bể nuôi ở các quán ăn, bán lẻ giá gấp năm, bảy lần! Nghe nói, nhiều người còn buôn cả xe đẻn chuyển xuống tàu đưa sang Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông... để chế biến các món bổ dưỡng cho người giàu có.
Ngày Tết ở Đồng Hới, gia đình nào cũng có thẩu rượu đẻn. Xung quanh con đẻn có rất nhiều chuyện để kể, từ chuyện rượu đẻn "ông uống bà khen", đẻn bồi bổ sức khỏe đến chuyện đẻn trên đấu trường thể thao, thị trường đẻn đang ngày càng mở rộng...
Nhưng với tôi, rượu đẻn là sự lôi cuốn như "một mảnh hồn quê khảm bên trời": "Em là dòng sông anh trẻ nhỏ/ Thèm tắm thèm bơi thèm hai bờ/ Rượu đẻn chén nồng nâng cánh gió... ".

Theo NGÔ MINH/Doanh nhân Sài Gòn

Các cháu đói - tội ở người lớn

Các cháu lớp mầm non, mẫu giáo lớp bán trú ở vùng núi cao đói ăn đã nhiều năm. Có đủ gạo nhưng chỉ chất bột không thể no khi thiếu chất dinh dưỡng là thịt. Đã có chương trình thiện nguyện "Cơm có thịt” cho các em, kiều bào ta ở nước ngoài cũng tham gia. Ngày 7-1vừa qua, tại Hội nghị trực tuyến của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã nêu câu hỏi: "Bây giờ mình không thiếu gạo, mình cũng viện trợ nơi này, nơi khác, vậy tại sao để con cháu mình trong cảnh cháu mang mì, cháu mang ngô, cháu mang khoai đến lớp, mà phải lập chòi nấu ăn…”

Nhà nước ta đầu tư lớn cho vùng cao, có chính sách hỗ trợ  các lớp mầm non, mẫu giáo, lớp bán trú cho học sinh ảnh: T.L Một câu hỏi nhức nhối đã có từ lâu của những người công tác ở vùng dân tộc thiểu số và nay qua đài truyền hình được nghe chính Thủ tướng nói đến con cháu thiếu cả cơm ăn. Lại là con cháu vùng núi cao càng không thể chấp nhận, không thể tha thứ khi năm 2012, Việt Nam phá kỷ lục xuất khẩu gạo với hơn 7 triệu tấn. Vùng núi cao hầu hết dọc biên giới, từ xa xưa đã được ông cha ta gọi là "phên dậu” của Tổ quốc, sinh sống ở đây là các dân tộc thiểu số. Vùng núi cao là tuyến đầu, quân xâm lược lấn chiếm nước ta đều vấp phải sức giáng trả quyết liệt của bản làng dân tộc thiểu số. Từ đời Lý những năm 1010, 1020, cách đây một nghìn năm, các vua đời Lý chăm sóc rất chu đáo các dân tộc thiểu số, gả con gái, em gái cho thủ lĩnh các dân tộc thiểu số, gắn bó như họ hàng, ruột thịt với dân tộc thiểu số. Sử ta đã ghi đời Lý mỗi lần quân xâm lược tràn vào nước ta, dù chúng đông và mạnh, mỗi dân tộc là một đơn vị vũ trang, nhà có 7 người thì 5 người ra trận, trực tiếp chỉ huy là thủ lĩnh các dân tộc thiểu số. Bài học của ông cha ta dù đã ngàn năm vẫn còn nguyên vẹn tính thời sự nóng bỏng khi hải đảo và vùng cao đều là tuyến đầu, lại luôn luôn nóng vì tham vọng của kẻ thù. Ngày nay Nhà nước ta đầu tư lớn cho vùng cao, có chính sách hỗ trợ các lớp mầm non, mẫu giáo, lớp bán trú cho học sinh. Quyết định 85 cấp tiền cho học sinh vùng khó khăn bằng 40% lương tối thiểu mỗi tháng. Quyết định 239 dành cho các cháu 5 tuổi ở vùng biên giới được cấp 120.000 đồng mỗi tháng để ăn trưa tại lớp. Với hỗ trợ kể trên chắc chắn các cháu được no cơm, thỉnh thoảng còn có miếng thịt nhưng cho đến nay nhiều cháu đi học vẫn thiếu cả cơm. Tiền nhà nước cho trẻ nhỏ nghèo khổ đi học rất cần tranh thủ thời gian chính vì vậy Quyết định có hiệu lực ngay sau ngày ký thế nhưng một năm rưỡi sau mới có thông tư liên bộ hướng dẫn việc thực hiện Quyết định. Tiền cho các cháu lĩnh lại khó khăn, chậm chạp trong khi lãng phí ngân sách xảy ra hàng ngày trên huyện, trên tỉnh. 63 tỉnh, thành là 63 đơn vị kinh tế đua nhau xây dựng, chưa cần có khu công nghiệp vẫn xây để bằng tỉnh khác, rồi bỏ trống. Một vùng biển có 6 tỉnh chỉ cần một cảng biển nhưng mỗi tỉnh đều xây riêng một cảng biển, công trình hoành tráng nhưng hiệu quả sử dụng không tương xứng, mất hàng trăm tỷ đồng, chỉ với số tiền này thôi cũng đủ cấp cho con cháu vùng cao đi học trên cả nước có cơm ăn với thịt vài năm. Vài tỉnh mới cần một sân bay nhưng tỉnh nào cũng có kế hoạch xây dựng sân bay. Lãng phí ở mỗi tỉnh bầy ra trước mắt mọi người đã trở thành thói quen đến nỗi có ngành tổ chức hội nghị bàn về thực hành tiết kiệm nhưng lại là hội nghị lãng phí. Ngày 3-1-2012, Chính phủ ban hành Nghị quyết 01/NQCP và theo chỉ đạo của Bộ Tài chính, các tập đoàn, tổng công ty tổ chức lễ công bố việc tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh để hạn chế lãng phí rất lớn các tập đoàn, tổng công ty đã gây ra năm, bẩy năm qua. Bộ trưởng Tài chính Vương Đình Huệ đã nhắc nhở các tập đoàn, tổng công ty không cần phải ký kết công bố một cách tràn lan theo phong trào, chỉ cần hội đồng thành viên ban hành nghị quyết để các đơn vị, cá nhân thực hiện, sau đó giám sát chặt chẽ. Nhiều tập đoàn, tổng công ty không tổ chức gọn nhẹ đỡ tốn kém, đã tận dụng cơ hội này để phô trương hình thức, có tập đoàn mời lãnh đạo một số địa phương trên cả nước về dự cùng lãnh đạo cơ quan trung ương và báo chí. Lại có tập đoàn trụ sở xây dựng khang trang, hội trường thừa sức tổ chức lễ công bố tiết kiệm nhưng lại chơi sang thuê hẳn hội trường khách sạn "5 sao” để tổ chức công bố tiết kiệm cho long trọng. Tiền tàu xe, quà biếu cho khách, tiền thuê địa điểm, thanh toán tiệc tốn kém cho ngân sách hoàn toàn không cần thiết. Lãng phí tiền dân đóng thuế đã thành thói quen nên dù họp bàn đến chống lãng phí thì lãng phí vẫn đầy rẫy. Báo chí được chứng kiến chuyện nực cười của những "vua lãng phí” diễn trò tiết kiệm đã không quên nhắc đến Bill Gates, một trong số tỷ phú giàu có nhất thế giới nhưng lại tiết kiệm làm nhiều người ngạc nhiên. Đến thành phố nào sau khi nhận xong phòng tại khách sạn là ông lại tự đánh xe đi gửi ở các bãi xe công cộng bên ngoài chứ không gửi xe trong ga ra khách sạn vì gửi xe trong khách sạn đắt hơn bên ngoài 20 USD Mỹ. Tỷ phú cũng vẫn dè sẻn, tiết kiệm từng đồng vì tiền kiếm được là nhờ mồ hôi, công sức bỏ ra, khác hẳn với cán bộ ta phụ trách các doanh nghiệp nhà nước, vốn liếng là tiền dân đóng thuế, thua lỗ đã có ngân sách nhà nước bù lỗ, nợ nần đã có ngân sách trả vì vậy đã chi tiêu ngân sách là không hề biết tiếc tiền. Thừa gạo, thừa lương thực nhưng có cả những cháu bé đói ăn là điều không khó hiểu vì quá nhiều tiền dân đóng thuế đã trao vào tay những người chỉ làm nghèo đất nước. Bước sang năm 2013, cùng với câu hỏi nhức nhối của Thủ tướng về con cháu thiếu cả cơm ăn, là báo cáo của Bộ Y tế về tác hại của bia, rượu chuẩn bị gửi Thủ tướng Chính phủ được đăng báo. Trong 10 năm qua lượng bia, rượu tiêu thụ đã tăng gần ba lần từ 1,6 lít rượu và 10,4 lít bia  đã tăng hơn 4,1 lít rượu và 22 lít bia bình quân đầu người mỗi năm, tỷ lệ sử dụng bia, rượu ở vị thành niên và thanh niên tăng nhanh trong 5 năm qua, hiện ở mức 79,9% với nam và 36,5% với nữ. 60% vụ bạo lực gia đình, 15% bệnh nhân tâm thần là do bia rượu. Phí tổn do bia, rượu gây ra chiếm 2,8% GDP ước tính khoảng 16.000 tỷ đồng mỗi năm, gấp rưỡi nguồn thu cho ngân sách do sản xuất bia mang lại. Nước ta sản xuất và tiêu thụ bia rượu vượt xa các nước cùng khu vực vì chỉ có nước ta mặc dù Đảng và Nhà nước có lệnh cấm nhưng các cơ quan quân, dân, chính, đảng trên cả nước mời cơm, đãi khách thoải mái và mọi thanh toán đều là tiền ngân sách nên hầu như bữa chiêu đãi nào thức ăn cũng thừa mứa còn bia, rượu không lúc nào thiếu. Tiền của dân nên rượu ngoại 10 triệu đồng một chai cũng tiêu thụ được. Nhiều con em ở vùng cao cả tháng chẳng được miếng thịt trong khi mỗi ngày không thể đếm được bao nhiêu tiệc lớn, tiệc nhỏ bằng tiền nhà nước, thịt cá không ăn hết đổ đi. Các cháu đói là tội ở người lớn. Nhiều người có chức quyền về các địa phương ở mấy ngày bữa nào cũng như bữa cỗ. Một số lãnh đạo hàng tháng cơm nhà chỉ 15, 20 ngày còn thì là dự tiệc các nơi mời, khách và chủ đều vui vẻ vì thừa biết ngân sách chịu cả. Kiều bào ta về nước, nhiều người vẫn băn khoăn họ sống ở các nước tư bản, các quan chức không thể lợi dụng ngân sách nhà nước để mời nhau ăn uống, bia, rượu. Có nước, cấp bộ trưởng nhận được lời mời dự tiệc, phải báo cho Chính phủ biết được trên cho phép mới được đi dự tiệc. Kỷ luật chi tiêu tiền dân đóng thuế rất nghiêm ngặt. Còn ở nước ta đang đi lên chủ nghĩa xã hội, tiền dân đóng thuế lại bị các cơ quan dùng thanh toán ăn, uống bia rượu là chuyện bình thường, mặc dù người sống dưới mức nghèo vẫn còn không phải ít. Câu hỏi nhức nhối của Thủ tướng cần được giải đáp cặn kẽ để đề ra được những biện pháp hữu hiệu chấm dứt càng sớm càng tốt cảnh các cháu 3 tuổi, 5 tuổi, 7 tuổi đã chịu rét trong băng giá, lạnh thấu xương lại không có cơm ăn, áo quần cũng thiếu. Lo cho các cháu đến lớp mẫu giáo, lớp bán trú được no cơm, ấm áo hoàn toàn trong tầm tay Đảng và Nhà nước ta vì ta không thiếu gạo, càng không thiếu tiền. Chỉ cần làm được như các nước cùng khu vực, các cơ quan mọi cấp, mọi ngành ở địa phương và trung ương tuyệt đối không dùng tiền dân đóng thuế để tổ chức chiêu đãi, ăn uống, bia, rượu cũng đã  tiết kiệm tiền thừa để trợ cấp cho con em đồng bào các dân tộc thiểu số không còn phải lo đến ăn, đến mặc. Chưa nói còn bao lãng phí khác, chỉ cần giảm một phần rất nhỏ con cháu vùng cao cũng không đến nỗi chỉ còn có mì (sắn) ngô, khoai. Theo Thái Duy/ Báo Đại Đoàn Kết

Học trò vùng cao Kim Bon săn chuột để thoả cơn thèm thịt

Dựng lều tạm, chiều bẫy chuột, sáng lấy chuột về làm thịt ăn… là cuộc sống hằng ngày của các em nhỏ vùng cao Kim Bon, Phù Yên, Sơn La trên con đường học chữ.

Những căn lều tạm

Đến được nơi mà các em nhỏ Kim Bon sống và học tập chúng tôi phải mất hơn 2 tiếng đồng hồ đi từ chân núi, vượt qua nhiều dãy núi. Đường lầy lội vào mùa mưa, mùa hè thì bụi mù dày đặc. Cuộc sống của các em nhỏ nơi đây dường như bị cô lập với thế giới bên ngoài.

Lều tạm do học sinh tự làm để ở

Xã Kim Bon là một trong những xã lớn nhất ở huyện Phù Yên, xã chủ yếu có hai dân tộc sinh sống là người H’Mông và người Dao. Cư dân ở đây sống rải rác ở các ngọn núi khác nhau. Để tìm kiếm được con chữ, các em nhỏ phải vượt mấy chục cây số để đến trường.

Do trường cách quá xa nhà nên việc vận động học sinh ở bán trú để đến trường đối với các thầy cô giáo và cán bộ xã vô cùng khó khăn.

Cô Hồng, hiệu trưởng trường cấp 2 Kim Bon, cho biết: “Các thầy cô giáo trong trường phải đến tận từng nhà, từng bản cách trường mấy chục cây số để vận động các em đi học, nhưng cứ mùa thu hoạch ngô và lúa nương đến thì phụ huynh bắt con ở nhà đi làm nương, thầy cô giáo không thấy học sinh đến lớp lại đến tận nhà vận động phụ huynh cho các em đến trường”.

Chỗ trọ 70 nghìn một tháng của học sinh vùng cao

Cách trường mấy chục cây số, không có tiền thuê trọ, những cậu học trò người Dao phải vác gỗ, nứa từ nhà đến làm lều tạm cách trường gần 2 km. Căn lều tạm quá đơn sơ, ngoài những cây gỗ dựng lên thành khung, lấy những tấm mên làm từ tre chắn xung quanh, nền nhà bằng đất và chỉ bỏ mấy tấm gỗ làm phản để ngủ. “Lạnh buốt chân và tay mỗi khi đi ngủ vào ban đêm” – Đặng Văn Cường – một học sinh trọ học thỏ thẻ.

Còn những em nhỏ có điều kiện hơn thì thuê nhà người dân để ở, “Mỗi tháng chúng em mất 70 nghìn/người tiền chỗ ở, tiền điện tính riêng. Mà tháng này không hiểu sao lại tăng giá điện, em mất 9 nghìn đồng trong khi đó tháng trước có 7 nghìn. Mỗi tháng bố mẹ cho em hơn 100 nghìn đi học”, cậu học trò Đặng Văn Khánh kể.

Những căn nhà tạm bợ như thế này không thể che mưa, chắn gió ở nơi có thời tiết khắc nghiệt như ở vùng cao Kim Bon được. Mùa đông ở đây nhiệt độ luôn dưới 10 độ mỗi khi đêm về, kéo theo đó là sương mù dày đặc.

Săn chuột cải thiện bữa ăn

“Thèm ăn thịt” là cảm giác chung của những em học trò nơi ở nơi đây. Bởi có về nhà thì các em cũng chỉ được bố mẹ cho một ít gạo, mấy mớ rau, vài quả bí đỏ và một hộp muối để ăn với cơm.

Bạn nào sang hơn thì bố mẹ cho thêm một lọ măng muối chát đắng vì mặn. Vì vậy mà thịt chuột là món ăn được các em chọn làm thức ăn “sang” mỗi ngày và nhất là để giải tỏa cơn “khát” thịt.

Cơm trắng ăn với cá khô rang muối

Bẫy chuột là công việc hằng ngày của các em nhỏ sau mỗi giờ học. Các em chia từng tốp nhỏ, chia luôn những nương lúa, ngô, sắn để bẫy chuột. Chiều học về lúc 16h, các em lại rủ nhau đi đặt bẫy, sáng sớm tinh mơ tầm 5h sáng rủ nhau đi lấy chuột.

Đặng Văn Cường vừa mới nhập học cách đây mấy hôm mặt buồn rượi khi kể về sự thất bại liên tiếp của mình. “Em chưa quen với cách bẫy chuột ở nơi đây nên mấy hôm liên tiếp theo các bạn đi bẫy nhưng em không bắt được con nào, nên em ăn cơm rau hoặc ăn với muối”.

Về cách làm thịt chuột như thế nào Cường chia sẻ: “Em đập chết chuột, xong lột da nó ra và hơ lên bếp, rồi mổ bụng nó ra, vứt hết bộ lòng, để lại gan và xào lên ăn với cơm”.

Với những học sinh ở khu bán trú thì nếu không bắt được chuột thì các em mua cá khô để ăn cơm. Có cá khô để ăn với cơm là quá sang với các em nhỏ nơi đây, Thầu A Sếnh đang rửa cá khô cho vào nồi phấn chấn nói: “Cá này em mua 5 nghìn, cho hai người ăn với cơm, em rang với muối”.

Chân trần, áo mỏng… và rét

Đến thăm những học sinh trường tiểu học, không ít người mủi lòng khi thấy các em mong manh trong áo mỏng, chân đất đỏ ửng. Khi được hỏi các em có lạnh không, cả nhóm xôn xao tiếng H’Mông “No no” (rất lạnh – PV) 

Những đứa trẻ chân trần, áo mỏng chống chọi với giá rét

Áo ấm, tất chân… đối với các em là thứ quá xa xỉ. Một bà mẹ người H’Mông bế con trên tay, đứa bé chỉ có một cái áo, không có quần... Những đứa trẻ chân trần đỏ ửng, đứng run lên từng hồi vì lạnh. Các em vẫn đang mơ ước có một cái áo ấm chống rét.

Theo Hồ Sỹ Anh/ Pháp luật Việt Nam